İD: Benim Demokrat İzmir ile tanışmam 1969 yılında oldu. 1969’da Demokrat İzmir’in genç yazıişleri müdürlerinden Akın Simav Bergama’ya gelmişti. Ben o yıl liseyi bitirdim ve üniversite için sınavlara girmiştim. Akın Simav ile Bergama’da tanıştık. O sene CHP’nin gençlik kolları başkanlığını da yapıyordum. Sonra İstanbul’da üniversiteyi kazandım, 1971’e kadar İstanbul’da Türk Dili ve Edebiyatı Fakültesinde okudum. Ama 12 Mart dönemi yargılamaları sonucu okuldan atıldım. Kısa bir dönem sıkıntılarım oldu. İzmir’e döndüğümde tekrar üniversite sınavlarına girdim. O yıl özel üniversiteler devletleştirildi. İzmir’deki Basın Yayın Yüksekokulu da Ege Üniversitesine bağlı bir devlet üniversitesi haline gelmişti, orayı kazandım ve akşam bölümünde okumaya başladım. Gündüzleri boş olmayı kendim istemiştim. Akın Simav’ın yanına uğradım. Onunla tanışıklığımızı, maceramı anlattım. 1972 yılında Demokrat İzmir maceram bu şekilde başladı. Gündüz Demokrat İzmir’de çalışıyor, akşam da Basın Yayın Yüksekokulunda okuyordum. Siyaset muhabiri olarak gazetede çalışmaya başlamıştım.

AD: O yıllarda genç bir gazetecinin siyaset muhabirliği nasıl oluyordu?

İD: Çok kolay değildi tabii. 1972-73 yıllarında CHP’de Bülent Ecevit’in genel sekreterlikten genel başkanlığa yürümesiyle çok aktif bir değişim ve dönüşüm başlamıştı, hem CHP içinde hem Türkiye içinde. Bülent Ecevit, hem CHP’yi dönüştürmeye hem de Türkiye’de farklı bir siyasi söylemi yerleştirmeye başlamıştı. Ben de CHP gençlik kollarından geldiğim için partiyle bağımı hiç koparmamıştım. İstanbul’dayken de CHP üyesiydim, İzmir’e döndüğümde yine üyeliğim devam etti, gençlik kollarında çalıştım, il yönetimlerinde bulundum. Bir taraftan partiyle bağım devam ederken bir taraftan da fiilen gazetecilik yapma ve bunu yaşama imkânı buldum. Tabii bu sadece Demokrat İzmirgazetesinde olabilecek bir şeydi. Çünkü Demokrat İzmir gazetesi Ege’de CHP’yi destekleyen, CHP ile iç içe olan bir gazete görünümündeydi. O yüzden meslek olarak, tecrübe olarak yetersiz olmama rağmen, bulunduğum ortam, yani Demokrat İzmir buna yardımcı oldu. Kısa sürede, CHP muhabiri, siyaset muhabiri gibi bir alanda çalışmaya başladım.

AD: Bu bir eğitim süreciyse gazetedeki hocalarınız kimlerdi?

İD: O zamanlar, ve tabii hâlâ daha, bizim için erişilmez bir insan, Attilâ İlhan vardı. Attilâ İlhan genel yayın müdürüydü, müthiş bir disiplini olan, müthiş bir bilgi birikimi olan, sadece romancılığı, şairliği değil, yayıncılık konusunda da inanılmaz deneyimi, bilgi birikimi olan bir edebiyat adamıydı. Tabii bunun karşılığında Demokrat İzmir’den ayrılıp Ankara’ya gittiğinde bir yayıncı olarak görevine devam etti. Attilâ İlhan’dan çok şeyler öğrendik. Öncelikle dünyaya tek bir bakış açısıyla bakılmaması gerektiğini öğrendik, bize CHP ile dünyanın ölçülemeyeceğini, anlaşılamayacağını, bir ülkeyi anlamak için temel öğretilerden geçip o ülkenin dinamiklerini, kuruluş ilkelerine varıncaya kadar anlatabilen müthiş bir hoca, müthiş bir ustaydı. Saat beş buçuk, altı gibi gazete sayfaları bağlanır ve ondan sonra biz günün sonunda yazı işleri olarak ne yaptığımızı konuşmaya başlardık. Attilâ İlhan her hafta bir gün, iki gün bize “Gazeteyi bağladık, ama Türkiye’yi nasıl bağlayacağız?” onu anlatırdı. Osmanlı’nın son dönemlerinden başlayıp Kurtuluş Savaşı’na, cumhuriyetin ilk yıllarını, müthiş bir ustalıkla, müthiş bir zenginlikle anlatırdı. Çok yararlandık. Kendi kitaplarını okumamızı tabii ki isterdi, ama bize her ay okumamız gereken kitapları verirdi. O dönemde benim gibi Ahmet Delikçi, İlker Güneş vardı; Elvan [Feyzioğlu] daha sonra katıldı, Sumru [Gülümser] vardı. Kaya [Çelikkanat] ağabey o dönemde ayrıldı, sonra tekrar geldi, beraber çalıştık. 

Biz o kitapları okuduktan sonra ne anladığımızı konuşurduk. Dört yıllık üniversite eğitimim içinde hiç öyle bir hocayla karşılaşmadım. İnanılmaz bir fikir takipçiliği vardı. Verdiği şeyin mutlaka karşılığını sizden isterdi. Demokrat İzmir’in geniş bir istihbarat odası vardı, masaların bulunduğu. Orada otururken Akın ağabey “Sen şimdilik, bugün masada otur. Daktilo kullanmasını biliyor musun?” dedi. “Hayır, bilmiyorum,” dedim. “İşimiz çok zor!” dedi. Bir gazeteci daktilo kullanmıyorsa nasıl olacak? Önüme bir daktilo koydular, o daktiloda ben tuşlara basarak yazmaya çalışıyorum. O sırada Attilâ İlhan geldi başıma, “Akın bu kim?” dedi. Akın ağabey, “Bu yeni arkadaşımız. Gazeteci olacak, okulda da okuyor,” dedi. “Peki şimdi ne yapıyor?” “İşte önüne daktilo verdik yazı yazacak,” dedi. Omuzuma dokundu, “Hadi bakalım evlat, yaz da görelim. Bakalım nasıl vuruyorsun tuşlara?” Uzun, sadece bir gözü olan istihbarat masaları vardı. “Kâğıdım yok,” dedim. “Çekmecede vardır kâğıt,” dedi. Elimi masanın altına uzattım, çekiyorum, ama hiçbir şey gelmiyor. Attilâ İlhan o zaman “Akın çok zor, bu arkadaş daha masada nasıl oturulacağını bilmiyor,” dedi. Çekmeceler öbür tarafta kalmış, ben masaya tersten oturmuşum. Önce masaya nasıl oturulur onu öğrendik. Sonra gazetecilikte daktilo dersleri vardı, on parmak F klavye dersleri vardı. Onlar da katkıda bulundu, bir süre sonra o sorunları aşmış olduk. 

AD: Attilâ İlhan’ın gazete içindeki bu eğitim çalışmalarının üretilen gazeteye somut bir katkısının olduğunu izleyebiliyor muydunuz?

İD: Tabii bizi geliştirmeye çalışıyordu. Biz ne kadar olaylara daha farklı bakabilirsek, daha geniş bir açıdan bakabilirsek gazetenin o kadar daha iyi, farklı şeyleri yakalayabileceğine inanan bir insandı. Onun için bizim eğitilmemizi, gazeteci olarak gazeteye bakışımızın farklılaşmasını istiyordu. Hiç kimseyi kategorize etmek istemiyordu. Attilâ İlhan’ın da bir dünya görüşü vardı, ama onu öylesine zenginleştirerek başyazılar yazardı ki zaten o başyazılar o zamanki basın içinde Ankara’da da, İstanbul’da da ses getiren yazılardı. Dar bir alandan çıkıp geniş bir alandan bakmamıza faydası olan eğitimlerdi bunlar. Bunu yapabilmek için Türk edebiyatını, Türkiye tarihini, coğrafyasını, sosyolojisini çok iyi öğrenmemiz gerektiğini söylüyordu. Teori tamam, ama o teoriyi gazetecilikte pratiğe dönüştüren insanlar olarak, o teoriyi o pratikle çok iyi harmanlamamız gerektiğini bize öğreten konuşmalar yapıyordu bizimle.

AD: Attilâ İlhan dünya basınını da takip ediyor sürekli ve bunu yazılarına da yansıtıyor. Sizden böyle bir beklentisi var mıydı? Gazete içinde bir çeviri faaliyeti, yabancı yayın takip etme faaliyeti olur muydu?

İD: Söylediği en önemli şeylerden biri de bizim mutlaka bir yabancı dili okuyabilmemiz ve konuşabilmemizdi. Ama üniversitelerin o günkü eğitim şartlarında çok mümkün olan bir şey değildi bu. Eğer bir kolejde veya yabancı kökenli bir lisede okumamışsanız yabancı dile ilginiz üniversitede son derece kısıtlıydı. Bizim dönemimizde filolojiler hariç, Orta Doğu ve Boğaziçi’nden başka yabancı dille eğitim veren, yabancı dille tanışabileceğiniz üniversiteler yoktu. Ve bizi sürekli o konuda teşvik ederdi. Hatta bu konuda bir defa Ayten [Düvenci] Hanım’la konuştuklarını biliyorum. “Ayten Hanım bu çocukları daha iyi yetiştirebilmek için yabancı dil kursu veren bir yerle anlaşalım veya içeride bunu çözebilecek bir arkadaşla bu sorunu giderelim” şeklinde önerileri olduğunu biliyorum. Ama maalesef hayata geçmedi. Sonra biz kendi hayatımız için onu kendi olanaklarımızla aşmaya çalıştık. Aşabilenler oldu, aşamayanlar oldu. Dünyayı tanımamızı tabii ki istiyordu.

AD: Burada bir parantez açarak iki soru sorayım. O yıllarda Gazetecilik Yüksekokulundaki eğitim yeterli miydi? Yoksa asıl eğitimi Demokrat İzmir’de aldığınızı mı düşünüyorsunuz?

İD: Tabii ki o okullarda alınan eğitim yeterli bir eğitim değildi. O okullardan bir gazeteci çıkması ya da yayıncılığa meraklı bir insan çıkması çok zordu, ancak içinizde bir şeyler varsa... Sınıflar hatırlıyorum 60-70 kişilikti. O sınıflardan fiilen gazetecilikle uğraşan insan sayısı on kişiyi aşmamıştır. Hepsi başka başka mesleklere yönelmiştir. Oysa o zamanlar İzmir’de sürekli yayın yapan, Demokrat İzmir, Yeni Asır, Ege Ekspres, Ticaret gibi 4-5 gazete vardı ve bunların genç insanlara ihtiyaçları vardı. Biz mektepliydik, ama alaylı tarafımız daha asır basıyordu. Gazetede daha fazla şey öğrendik.

AD: Hocalar arasında da bu yerel gazetelerde bilfiil çalışan insanlar yok muydu?

İD: Vardı, ama hocalık çok farklı bir şey. Sizi dünyaya açabilen, soru sormasını öğreten, sizi araştırmaya sevk edebilen hocalar değillerdi. Sadece var olan durumu anlatan, yazılmış kitaplardan sizi sınav eden, o yazılmış kitaplardaki bilgilerle sizi ölçen hocalardı. Bazı hocalarımız İstanbul’dan geliyordu. Hukuk, iktisat hocalarına diyecek bir şeyim yok, ama meslek derslerinde yetersizdik. O dönem İstanbul için de belki aynı şey söz konusuydu. Şimdi şimdi belki iletişim fakültelerinde meslekten gelen çok kıymetli hocalar, onlar da kendilerini daha farklı yetiştirebildikleri için öğrencilerine daha kıymetli şeyler verebiliyorlar.

AD: Bir de alaylı olup da Gazetecilik Yüksekokulu açılınca diploma almak üzere okula gelen, profesyonel öğrenciler varmış galiba.

İD: Onlar o okulun özel okul olduğu dönemlerdi, yani sınavla girilmeyen dönemlerdi. O dönemde İzmir’de bizden büyük olan gazetecilerin hemen hepsi o okula gelip mezun olup diploma aldılar. Fakat benim girdiğim yılda merkezi sistem sınavıyla öğrenci aldıkları için, o şans orada bitmişti. Ancak sınavı kazananlar okula devam edebiliyordu. 

AD: O halde, sizin “o okulda bulunan öğrencilerin gazeteciliğe şevkle bağlanmaları çok zordu” dediğiniz, okulun merkezi sistemle öğrenci almaya başladığı dönem...

İD: Evet.

AD: Peki, Ayten Hanım’la Attilâ İlhan’ın gazete içindeki iş ilişkisi nasıldı?

İD: Benim gördüğüm çok resmiydi. Demokrat İzmir binasında altta baskı makinaları, orta katta dizgi makinaları ve üst kat yazı işleriydi. 52 dik basamakla çıkılırdı. O basamakları çıktıktan sonra ilk gelen büyük oda Attilâ İlhan’ın odasıydı. Ayten Hanım’ın odası ise onun tam tersiydi. Ayten Hanım çok fazla gazeteye karışan birisi değildi. Önerileri veya istekleri varsa bunu ancak Attilâ Bey veya Akın Simav’la yansıtırdı. Biz bir arada nasıl olduklarını çok bilemezdik.

AD: Örneğin, Attilâ İlhan’ın çalışanların eğitimine yönelik projesini Ayten Hanım’a açtığını söylediniz. Ayten Hanım’ın gazete için vizyonu neydi sizce? Bu bakımlardan vizyoner bir gazete patronu olduğunu söyleyebilir misiniz?

İD: Tabii söyleyebilirim. Ayten Hanım, Adnan Düvenci’den kalan bir mirası omuzlarında taşıma kabiliyetini ve yeteneğini göstermiş bir kadındı. Üstelik o devirde bir kadın olarak bunu yapması gerçekten çok büyük bir başarı, çok büyük bir meziyet. Ne yazık ki etrafında bunu daha ileriye götürebilecek insan sayısı çok azdı. Attilâ İlhan çok uzaktı. Âdeta kendi dünyası içinde ve o kendi dünyası içinde olan bizlerle ilişkisini belli ölçülerde götüren bir insandı. Kaldı ki Demokrat İzmir’de çok fazla da hayatı olmadı, bir süre sonra Ankara’ya gitti. Ama buna rağmen o yıllar, 1973-77 arası dönem, Demokrat İzmir gazetesinin teknik olarak giderek geride kaldığı, gazetelerin farklı atılımlar yapabildiği yıllardı. O yüzden Demokrat İzmir gazetesi hâlâ rotatiflerle basılırken, kurşun mürettip dökülerek mürettiphanelerde gazete dizilirken rakipleri ofset teknolojisine geçmişti. Gazetenin bunu başarabilecek bir gücü yoktu, etrafında bunu başarabilecek bir sermaye grubu da yoktu. Dolayısıyla Ayten Hanım var olanı muhafaza etmeye çalışmak durumundaydı. Gazeteye zarar gelmemesi, gazetenin hayatını sürdürebilmesi için muhafazakâr davranıyordu. Yeniliklere açılabilmek için kredi almak ya da ortak almak gibi düşüncelere kapılarını kapatmıştı.

AD: 1972’de bilfiil gazetede çalışmaya başladığınızda muhalif bir gazetede çalışmaya başladığınız bilinciyle mi başlamıştınız?

İD: Bilerek ve isteyerek, elbette.

AD: Gazetenin bu muhalif kimliğinin İzmir yerel basını içindeki konumu neydi? Gazete İzmir’de nasıl konumlanıyordu?

İD: Bölgede çok etkiliydi. Hiçbir yerel siyasi oluşumun ya da yerel yönetimlerin “Demokrat İzmir ne yazmış, Demokrat İzmir’de bugün ne olmuş?” öğrenmeden güne başladıklarını zannetmiyorum. Etkisi epey güçlü bir gazeteydi.

AD: Bu ne kadar devam etti sizce? Gazete kapanana kadar devam etti mi?

İD: 1977 yılı sonlarına kadar, yani CHP’nin MSP ile kurduğu koalisyona kadar bu iş böyle devam etti. Ama 1977’den sonra Basın İlan Kurumundan gelen ilan gelirlerinin azalması, özel ilan alma kapasitesinin neredeyse sona ermesi... Üstelik diğer gazeteler büyük bir promosyon yarışına girmişlerdi o dönemde. Biri televizyon verir, biri araba verir, çanak çömlek verir... Bu sadece yerel gazeteler için değil Babıâli gazeteleri için de söz konusuydu. Dolayısıyla Demokrat İzmirgazetesi bu tür atılımlarda olmak, bu tür promosyonlara girmek istemedi. Sadece gazetecilik yaparak ayakta kalmaya çalıştı. Tabii ortam da buna izin vermediği için, bir süre sonra gazete ekonomik bir darboğaz içinde buldu kendini. O günleri ben yaşadım. 1976 yılında kısa dönem askerlik için gazeteden ayrıldım. 1977 yılında tekrar döndüğümde Akın Simav milletvekili seçilmişti ve o da ayrılmıştı. Gazeteyi eskiyle bağlayabilecek biri olarak Kaya Çelikkanat tekrar Demokrat İzmir’e dönmüştü. Ben askerden döndükten sonra, Kaya ağabey, ben ve birkaç arkadaş tekrar çalışmaya başladık. O sırada gazeteyi Ticaret Matbaası’nda bu sefer ofset olarak basmak üzere bir anlaşma yapılmıştı. Gazetenin birinci ve ikinci katlarındaki baskı ve dizgi makineleri artık kullanılmaz haldeydi. Gazete Demokrat İzmir’de hazırlanıyor, Ticaret Matbaası’nda baskıya giriyordu. O dönemde Akın ağabey de olmadığı için ben biraz daha fazla sorumluluk alıyordum. Gazeteyi hazırladığımızda, akşamüzeri 6.30-7 gibi pikajını Demokrat İzmir’de yapardık. Ondan sonra pikaj kartonlarına koyup Yusuf’la beraber Ticaret Gazetesi’ne giderdik. Orada filme çekilir, renklendirilecek alanlar varsa renklendirilir, son dakika haber değişikliği varsa onlar yapılır ve gazete basılıncaya kadar, yani genellikle 11.30-12’ye kadar orada baskıyı bekler, baskıyı elimize alınca ayrılırdık.

AD: Gazetenin diğer çalışanlarına bu süreç nasıl yansıyordu? Siz neticede daha yönetici konumdasınız, diğer tarafta patronlar var. Ama bir de gazetenin mürettipleri, makinistleri, diğer kademelerde çalışanları var. Gazetenin giderek küçülmesi onlara nasıl yansıyordu?

İD: Eski teknolojiyle, yani rotatiflerle basılan, mürettiphanelerde gazetelerin dizildiği, başlıkların hazırlandığı bölümler ortadan kalktı. Ofset teknolojisine geçtikten sonra hem baskı makinelerinde çalışan insanlar, hem de orta kattaki dizgiciler işten ayrıldılar. Onun yerine daha genç arkadaşlar gazetenin pikajını yapmak için yeni teknolojiyle gazeteyi hazırlamaya başladılar. Tabii Demokrat İzmir hiçbir zaman çalışanına yeterli parayı verebilen bir gazete olmadı. Demokrat İzmirolmadı da diğer gazeteler oldu mu? Hayır, onlar da olmadı! Şimdi durum farklı mı? Şimdi de durumun farklı olduğunu sanmıyorum. Türkiye gazetelerinde fiilen muhabir, foto-muhabir gibi kademelerde çalışan gazetecilerin çok doyurucu bir ücret aldıklarını zannetmiyorum. Ancak belli bir seviyeye gelmiş olan insanların kendilerine yetebilecek parayı kazandıklarını düşünüyorum. O tarihlerde bu daha da farklıydı. Genç arkadaşların öncelikli savaşı şuydu: Basın kartını alabilecek kadar bir fedakarlığa katlanmak. O zaman, bizim gibi genç muhabirler için paradan çok daha değerliydi sarı basın kartı. Şimdi ne kadar değerli olduğunu bilmiyorum ama o devirde onun apayrı bir yeri vardı. Onu sağlayabilmek için gazetelerde bugünkü asgarî ücret diyebileceğimiz ücretlerle çalışıyordu muhabirler, foto-muhabirler. Dizgici, pikajcıların sarı basın kartı hakkı yoktu, onlar da ancak kolla geçinebilecek olan parayı kazanabiliyorlardı. 

AD: Kendi maaşınızı düşününce, 1970’ler boyunca geliriniz nasıl değişti? İlk maaşınızın neydi, ayrıldığınızda kaç lira alıyordunuz?

İD: O dönemde hiç para hesabı yapmadık. Bekâr da olduğum için... Hemen hepimizin de öyleydi. Belki evli olan arkadaşların daha farklı sorumlulukları vardı ama. Hayatımızı bir ay boyunca idame ettirebileceğimiz bir para, bizim için kazanılmış olan paraydı. Daha fazlasını düşünmek, beklemek söz konusu bile değildi. Hiç olmadı. 1972’den gazetenin kapandığı döneme kadar Demokrat İzmir’de çalıştığım hiçbir dönem ücret konusunda ne Ayten Hanım’la ne Yusuf’la hiçbir konuşma yaptığımı bilmiyorum. Yapabilecek konumda olduğum günler vardı, özellikle son zamanlarda, ama o zaman bile aklımızdan geçen bir şey değildi.

AD: Diğer gazetecilerle konuşurken, “maaşlar yüksek değildi, evet, ama kimse geçim zorluğu çekmezdi” şeklinde özetliyorlar...

İD: Belki de öyle. Hayat belki daha kolaydı, daha az şeye para harcıyorduk, tüketim bu kadar çılgınlaşmamıştı. Aldığımız para da herhalde bizi ayakta tutabilecek bir meblağ idi ki çok büyük bir sıkıntı olmadı. Bir tek şunu hatırlarım, Ahmet Ünal Delikçi’nin masasında grev yaptığını hatırlıyorum. Belediyeye ve siyasete bakardı Ahmet. Benden bir süre önce gazeteye girmişti. Sonra Yeni Asır’da mesleğe devam etti. O zaman sendikalaşma konusunda bütün gazetelerde direnç vardı, sendikalaşmıyorlardı. Engeller çıkarılıyordu. Aynı durum Demokrat İzmir’de de vardı. Yeni Asır’da, Ekspres’te, Ticaret’te, hiç sendikalı bir gazeteciyi göremezdiniz, ya da sendikalı gazeteci olsa dahi, bunların gazete içinde sendika faaliyetlerini sürdürmesi hiç söz konusu olmazdı. Ahmet Gazeteciler Sendikasına üye olarak tek kişilik bir grev yaptı. Bir gün masasının üstüne bir yazı koydu, “Bu işyerinde grev vardır!” diye, aldığı ücret konusunda... Ve o yazı bir iki gün durdu masada. Sabah geliyor, masasında oturuyordu. Bir iki gün o yazı da, Ahmet de öyle durdular. Habere çıkmadı, haber yazmadı. İki gün sonra hepimizle konuşularak küçük bir iyileştirme yapıldı. Ahmet’in o eylemi Demokrat İzmirtarihinde bir sendikal eylem olarak benim hatırladığım tek eylemdir. Toplu bir eylem hiç olmadı, ki İzmir’in hiçbir gazetesinde olmadı. 

AD: Gazetelerdeki sendikalaşmanın olmamasından söz ettiniz. Bu 212’den sonra, 27 Mayıs’tan sonra gazetelerde sendikalaşma artıyor. Sizin zamanınızda olmamasının sebebi nedir?

İD: Bülent Ecevit’in Çalışma bakanlığı yaptığı dönemde sendikalaşma hakları getirildi. Gazeteciler için de söz konusuydu, ama gazetelerin sendikalaşabilecek kesimleri daha çok kol emekçileriydi. Baskı ünitesinde, mürettiphanede, paketlemede çalışanların yaptıkları bir şeydi. Fiilen gazetecilik yapan insanlar için Türkiye’de Gazeteciler Cemiyeti hep daha ön plandadır, ama Gazeteciler Sendikası hiçbir zaman bir gazete içinde toplu sözleşme yapmaya, ya da bir muhabirinin, foto-muhabirinin haklarını korumaya yönelik bir hareketin içinde olmamıştır. Belki doğasına aykırı bir şey bu. Ne olursa olsun, Demokrat İzmir gibi bir gazetede 212’ye göre çalışanların sayısı 14-15’tir. Böyle küçük yerlerde sendikal hareketi örgütleyebilmek çok kolay değildir. Ama bu 14-15 kişilik gazetelerin altında mürettiphane, baskı ve diğer çalışanlarla beraber bu sayı 60-70 kişiye ulaşır. Orada daha yoğun kol emekçileri vardır. Onların tek bildikleri de o gazete değil, yaptıkları iştir. Oysa biz yaptığımız iş kadar, emeğimizi verdiğimiz kadar ne yaptığımızı da çok önemsiyorduk. Yani bazen ne yaptığımız, gazeteci kimliğimiz, bizim emek konusunda vereceğimiz mücadelenin hep önüne geçiyordu. Feda edemiyorduk. Gazeteciliğimizi hakkımızı arama konusundaki mücadeleye hiçbir zaman feda edemedik. Bunun Türkiye’de hiçbir yerde olduğunu zannetmiyorum. Küçük örnekleri vardır, belki Cumhuriyetgazetesinde, belki Anadolu Ajansı’nda, belki Türk Haberler Ajansı’nda... Büyük gazetelerde bu tür hareketler olmuştur belki, ama çok büyük kıyımlarla bu hemen önlenmiştir. Gazeteciler Sendikasının hiçbir yerde toplu sözleşme imzaladığını hatırlamıyorum.

AD: İzmir Gazeteciler Cemiyeti’nde Demokrat İzmir’in hiç baskın olduğu bir dönem oldu mu?

İD: Hiç hâkimiyeti olmamıştır. Gazeteciler Cemiyeti’nin hâkimiyeti Yeni Asır ve Ekspres gazetelerindeydi.

AD: O dönemde Cemiyet’te hâkim olan isimler kimler?

İD: Sabri Süphandağlı gibi bir Cemiyet başkanı var, ki 20-25 yıl başkanlık yapmış. Ondan sonra gelenler de hep aynı kanaldan gittiler. Dolayısıyla İzmir’de Cemiyet’te Cumhuriyet ve Demokrat İzmir gazetelerinden çıkmış olan gazetecilerin hiçbir zaman çoğunluk oluşturduklarını görmedim. Daha sonra zaten TRT Cemiyet’te ağırlığını hissettirmeye başladı.

AD: Gazete çalışanları olarak birçok isim sol eğilimli görünüyor; siz CHP içinde aktif siyaset yapıyorsunuz, gazetenin başında bir dönem Attilâ İlhan var... Gazete solcu bir gazete miydi, yoksa yalnızca muhalefet yapan bir gazete miydi?

İD: Her ikisi de vardı. Attilâ İlhan’ın yönettiği bir gazeteye sadece muhalif demek mümkün değil. Onun dışında yazan öyle isimler vardı ki onların yazılarının yayımlandığı yerde sadece iktidara muhalefet yapan bir gazete demek mümkün değildi. Ama Attilâ İlhan’dan sonra ve Akın Simav’ın milletvekili olmasından sonra daha çok muhalefet yapan bir gazete haline dönüştü. Söylediğim yıllarda da Türkiye’de sol kendi içinde onlarca parçaya bölünmüştü, solun kendi içinde, kendi kendisine yaptığı muhalefet, kendi dışına yaptığı muhalefetten çok daha şiddetli ve gündemi meşgul eden bir haldeydi. Yanlış bir gündemdi, ama var olan mücadelenin böyle yapıldığı sanılıyordu. Sol fraksiyonlar arasındaki mücadele belli bir anlayışla sona erdirilip dışarıya yansıtılabilseydi belki Türkiye 1980 darbesine kadar da gitmeyebilirdi.

AD: Gazete CHP içindeki gruplaşmalardan da etkileniyor.

İD: Elbette. O zaman bir sol grup vardı, İzmir’de Süleyman Genç’in, Neccar Türkcan’ın başını çektiği bir sol grup vardı. CHP içinde İnönü’den kalan düşünceyi temsil eden gruplar vardı, onun karşısında Bülent Ecevit’le birlikte hareket eden yeni bir nesil vardı, Akın Simav gibi, Alev Coşkun, Ahmet Taner Kışlalı gibi, büyük bir gruptular. Dolayısıyla Demokrat İzmir CHP içindeki bu üç grup arasında zaman zaman gidip gelen bir gazeteydi.

AD: Gazeteye dışarıdan bakınca Ecevit’e yakın görünüyor. Gazete içinde diğer gruplara yakın olan isimler kimler?

İD: Tabii ki Bülent Ecevit’e yakın olan Akın Simav’ın yazıişleri müdürü ve genel yayın yönetmeni olarak ağırlığı vardı. Kaya Çelikkanat vasıtasıyla, inisiyatifi o eline aldığında gazete biraz daha Süleyman Genç ve Neccar Türkcan’a yaklaşırdı. Osman Özden gibi biraz daha eskiden kalan arkadaşlarımız da İsmet İnönü’ye olan bağlılıklarını gazete içinde aldıkları tavırla sürdürürlerdi. Gazetenin hazırlanmasında herkes kendi fikrini mutlaka ortaya koymaya çalışırdı.

AD: Peki üç ayrı yöne çekilmeye çalışılan gazetede dengeyi sağlayan unsur neydi?

İD: Orada Ayten Hanım’ın kararlı bir tutumu vardı, bu yadsınamaz. Biz kendi içimizde bu farklı fikirleri taşısak bile gazeteyi günün sonunda hazırlarken kendi içinde çatışma olan bir gazete görünümünde olmak istemediğimiz için gazete mutlaka yıllardır sürdürdüğü kararlığını ve çizgisini korumayı başarırdı. Mücadele kendi içimizde olurdu, ama gazeteye baktığımızda yıllardan beri süzülegelen, CHP’nin orta düşüncesini temsil eden bir gazete olarak çıkmaya devam ederdi.

AD: 1970’lerin başında Attilâ İlhan gazete logosuna Atatürk’ün kalpaklı resmini ekliyor. Bunun arkasında yatan fikir nedir? Bu neyin simgesi?

İD: Attilâ İlhan’ın kitaplarına baktığınızda açık bir şekilde görürsünüz. Kurtuluş Savaşı’nın ne kadar önemli olduğunu bilen, Atatürk’ü son derece bilinçli bir şekilde sahiplenen Attilâ İlhan bu kimliğini bu gazeteye de yansıtmış ve bu konuda mücadelesini vermiştir. 

AD: Peki bahsettiğiniz üç farklı fraksiyonla yan yana koyunca nereye yerleşiyor?

İD: Onların üzerine. Hiçbirimizin o gün tek tek İzmir’i temsil ettiğimizi düşünmüyorum. Süleyman’a da sorsanız, Neccar’a veyahut Alev’e de sorsanız, hiçbirisi bunun mücadele edilecek bir fikir olmadığını söyleyecektir. O konuda herkes hemfikirdi ve sonuçta hepimiz onun altında birleşebiliyorduk.

AD: Attilâ İlhan siyasi olarak ağır bir figür. Bir yandan da magazini hiç ihmal etmeyen biri. Gazeteye magazini katıyor...

İD: Hayatının şekillendiği önemli yıllarını Fransa’da geçirdiği için o dünyanın farklı zenginliklerini de bilen, hissettiren ve bunların bu gazete için bulunmaz bir malzeme olacağını da bilen birisiydi. Mutlaka gazetelerin böyle yönleri olması gerektiğini, nitelikli magazin yapılması gerektiğini bilen birisiydi. Bütün derdi şuydu: sadece Türkiye içinde kısılıp kalmayın, Türkiye’yi anlayın, ama dünyayı da anlamaya çalışın.

AD: O yıllarda Demokrat İzmir’in epey bir atılımı var, müzik yarışmaları, festivaller...

İD: O konuda Erkan’ın [Sevinç], Ali Kocatepe’nin, ismini hatırlayamadığım bir arkadaşın daha, müzik yarışmaları, o yıllarda çıkan pop müziğin yaygınlaştırılması ve anlatılması konusunda müthiş gayretleri vardı. Erkanların çok nitelikli sanat, kültür, müzik sayfaları yaptıklarını biliyorum. Ve o tam sayfalardaki yazılar bugün Sezen Aksu’lardan Ali Kocatepe’lere kadar uzanan müthiş bir gelişimin ilk adımlarıydı. İnanılmaz faydaları olmuştur. Çok ses getiren şeylerdi. Demokrat İzmir’in sanat, kültür, magazin sayfalarının diğer rakiplerinin çok çok ötesinde olduğunu biliyorum. Çok da ses getirirdik, üstelik o imkânsızlıklara rağmen. Erkan bir taraftan Tıp Fakültesinde okurken, bir taraftan da bu sayfaların hazırlanmasında inanılmaz gayretliydi. Zaten Yaşar Aksoy da sanat sayfalarına katkıyla başladı.

AD: Gazetede böyle büyük atılımlar var, proaktif bir çizgi, çok güçlü kalemler yazıyor, son derece angaje muhabirleri var, ama gazete kaçınılmaz bir şekilde başarısız oluyor. Neden?

İD: İçerideki dinamiği yukarıya taşıyabilecek bir merkez iradeye ihtiyaç var. Demokrat İzmir’in istihbarat servisine bakarsanız, burada çalışan gazeteci gençlerin İzmir’in en iyileri olduklarını görürsünüz. Mesela Esat Erçetingöz’ün bir anısını anlatayım. Çok basit kare makinalar vardır. Onların çok iyi modelleri de vardı, ama gazeteye geldiğinde Esat’ın elinde çok basit bir Lubital var. Televizyon da o yıllarda yeni yeni yayına başlamış. Bir dünya güreş şampiyonası var. Her taraftan fotoğraflar geliyor, spor servisine, Yeni Asır’a, Türkiye basınına. Ama Demokrat İzmir öyle bir ajansa abone olmadığı için o fotoğrafları elde edemiyor. 1970’li yıllarda güreş neredeyse futbol kadar popüler ve önemli, ama biz fotoğraf koyamıyoruz. Esat bir gün televizyonun karşısına geçti, Lubital makinesiyle televizyondan bir fotoğraf çekti. O günkü televizyon kalitesi, o günkü fotoğraf kalitesiyle o kadar güzel bir kare yakaladı ki belki de o şampiyonanın en iyi fotoğraflarından birini elde etti. Böylesine yetenekli, işi konusunda daha farklı ne yapabileceğini düşünen bir kadro var. Ama bu kadroyu, teknik destekle, eğitimle daha iyi yerlere taşımak konusunda yukarıda bir yönetim kabiliyeti yoksa, siz ne kadar iyi olursanız olun, o gazeteyi istenilen noktaya taşıyamazsanız. Neticede o iyi insanlar birer ikişer başka gazetelere veya farklı alanlara kayıp gidiyorlar. Demokrat İzmir’in çok iyi bir kadrosu, çok iyi yazarları, gönülden çalışan bir ekibi vardı 1970-80 arasında, para söz konusu değildi. Çalışanlar için belki para söz konusu değildi, ama gazeteye para gerekiyordu. O atılımı yapabilmek, o yeni teknolojiyi kullanabilmek için para gerekiyordu. Ama Demokrat İzmir’in böyle bir parası yoktu. Riske girmediler, kredi kullanmadılar, sermaye koyabilecek bir ortak arayışı içine girmediler. O devirlerde bu tür şeylerde çok bilinmiyordu, en fazla bankadan kredi alabilirdiniz, makineler getirtmek ve teknolojiyi yenilemek için. Dolayısıyla kendi kendine kaçınılmaz sona gelmeye başladı.

AD: Ve bu son da Yeni Asır tarafından satın alınması. Nasıl gelişti süreç? Yeni Asır’la bütünleşme nasıl oldu?

İD: Akın Simav’ın milletvekili olmasından sonra patronla gazete arasındaki irtibatı sağlayabilecek kimse kalmadı. Gazeteyi biraz daha ileri götürebilecek, yatırımlar konusunda patronu ikna edebilecek kimse kalmadı. Akın’ın gazetenin ne yapması gerektiği konusunda bir fikri vardı. Eğer yatırım yapılabilseydi bu gazete bugün hâlâ yaşıyor olabilir, Yeni Asırgibi bir gazete haline gelebilirdi. Ama yatırım yapılmadığı takdirde sonunun da hızla geleceğini biliyordu. O sırada Yeni Asır’dan önce, Ersoy Dinç adında, Dikili CHP ilçe başkanı bir avukat vardı. Bizim tanıdığımız, Akın Simav’ın tanıdığı, hatta yönetimin tanıdığı biriydi. Varlıklı bir avukattı, Dikili’de oturuyordu, ama İzmir’de yazıhanesi vardı. Ayten Hanım’la da konuşulduktan sonra o ikna edildi. Demokrat İzmir’e ortak olacak ya da Demokrat İzmir Ersoy Dinç’e satılacaktı. Hatta rakam konusunda bir mutabakata varıldığı da konuşuluyordu. Ersoy Dinç ile bu görüşmeler devam ederken bir anda Yeni Asır gazetesi patronu Dinç Bilgin’in Demokrat İzmir’i satın almak konusunda bir girişimi olduğunu duyduk. Ama biz duyduğumuzda bu iş galiba olup bitmişti. Demokrat İzmir gazetesinin Dinç Bilgin’le anlaşması tamamlandıktan sonra 23’ünde, gazetenin benim dışımda bütün herkesle anlaşmaları, sözleşmeleri iptal edildi. Bizlere Yeni Asır bünyesinde hazırlanacak olan Demokrat İzmir gazetesinde çalışmayacağımız söylendi. Herkes gazeteden ayrıldı. Çünkü Demokrat İzmir’i devam ettirmek üzere almadılar. Belirli bir geçiş düzeni ve Ankara’daki Basın İlan Kurumuna duyuruların yapılması ve izinlerin alınmasına kadar Demokrat İzmir gazetesi kendi ismiyle devam edecekti. Gazetelerin o sırada Basın Yayın haklarını kaybetmeden bir defa isim değiştirme hakları vardı. O hakkını kaybetmeden Raporgazetesine dönüşecekti. Tabii Yeni Asır gazetesi içinde Demokrat İzmir’i Demokrat İzmir gibi yayına hazırlayabilecek kimse yoktu. Bir tek kişiye ihtiyaç vardı, onun da yapması gereken ajanslardan gelen haberleri Demokrat İzmir’in tandansına göre biçimleyerek, eski formatını koruyabilecek bir gazeteye dönüştürmekti. Bir buçuk, iki ay kadar ben o görevi yaptım. Son gün Demokrat İzmir’in kapağında gazetenin hayatını artık Rapor olarak sürdüreceğini bildirdikten sonra o akşamüzeri Yeni Asır gazetesinden ayrıldım. Rapor gazetesinde bir tek Yusuf kaldı. Tabii ki kısa bir süre sonra Yeni Asır gazetesiyle bir kan bağı uyuşmazlığı çıktı ve o da ayrıldı. Dolayısıyla Demokrat İzmir gazetesi de böylece kapanıp gitmiş oldu.

AD: O arada Yeni Asır’da şef olarak Çetin Gürel gibi Demokrat İzmir’de yetişmiş isimler var? Onlara rağmen kan uyuşmazlığı mı oluyor?

İD: Çetin Gürel Demokrat İzmir gazetesi satılmadan önce Yeni Asır’a geçmişti, Akın Kıvanç Milliyet’e gitmişti, spordaki kimi arkadaşlarımız diğer gazetelere dağılmıştı, artık Demokrat İzmir’in hızla sonunun gelmesi süreci başlamıştı 1978’in sonlarına doğru. Çok az insan kalmıştı. Dolayısıyla o tarihte ben Yeni Asır’da Demokrat İzmir’i hazırlarken Çetin Gürel’in o sürece bir katkısı dahi olamadı. O sırada artık Ekspres gazetesi gitmiş, Demokrat İzmir’i alarak ortamdan çekmişler ve kendileri büyüme hırslarını ve planlarını inanılmaz bir yere taşımışlar, gece gündüz Yeni Asır gazetesiyle ilgileniyorlar. Çetin ağabeyin o gazetenin de Yeni Asır bünyesinde var olmasını taşıyabilecek bir ağırlığı olamadı, olmazdı da zaten.

AD: Elvan Hanım da henüz gazetenin adı devam ederken Yeni Asır’a geçenler arasında. “Biz orada Suriyeli mülteciler gibiydik” diyor.

İD: O da mı geçmiş? Dramatize etmek mümkün tabii... Zaten gazete kendini bitirmiş, kapanmış, o gazete Demokrat İzmirolarak devam etmeyecek bir gazeteydi, alınma şeklinden belliydi. Dinç Bilgin o gazeteyi Demokrat İzmir olarak devam ettirmek üzere almamıştı. Gazetenin isim hakkını alacak, Basın İlan hakkını alacak ve gazete bir ticari gazete olarak, ekonomi gazetesi olarak hayatına devam edecek ve ismi de değiştirilecekti. Dolayısıyla gazetenin o iki aylık süreci içinde Elvan öyle hissetmiş olabilir, haklı da olabilir.

AD: Peki sizce Demokrat İzmir’in Türk basınına mirası nedir?

İD: Çok önemlidir. Ne yazık ki yerel gazetelerin, yerel yayıncılıkların ortadan kalktığı bir dönemi yaşıyoruz. Oysa dünyada artık her şey yerinden yönetime doğru gidiyor. Demokrasilerde, ülkelerin yönetim anlayışlarında yerinden yönetim ağırlık kazanıyor. Belediyelerin yetkilerinin artırılması konuşuluyor, tüm kararların Ankara’da alınmaması konuşuluyor. O devirde İzmir basını, İstanbul basınıyla, Ankara basınıyla boy ölçüşebilecek zenginliği olan bir basındı. Yazarlarına baktığınızda, burada yetişen insanların kalitesine baktığınızda inanılmaz zenginlikte ve kıymette insanlar yetişiyor. Bunlar Türkiye’nin o dönemine damga vurmuştur. Mesela bir Yeni Asır gazetesi kendini İstanbul’a taşıdı ve basın tarihinde inanılmaz işlere imza attı. Bunu yaratan gazetecilerin neredeyse tümü İzmir’den giden gazetecilerdi. Hâlâ daha belirli yerlerde onların gazetecilik üsluplarını görebilirsiniz. Tabii ki şu son üç dört yıllık gazetecileri kastetmiyorum, gazetecilerin gazeteciler tarafından, gazeteci-patronlar tarafından yönetildiği zamanları anlatıyorum. Sermayenin bu kadar gazetenin içine girdiği şu günlerden bahsetmiyorum. Dolayısıyla Demokrat İzmir gazetesinin Ege’ye, hele Türkiye’ye kattığı değer çok önemlidir. Mesela Bülent Ecevit hareketinin yeniden doğuşunun en büyük temel faktörlerinden bir tanesi Demokrat İzmir gazetesidir. Bülent Ecevit genel sekreterlikten istifa ettiğinde eşiyle beraber gelip İzmir’de kaldı ve Demokrat İzmir gazetesi ona gazetecilik teklif etti. Bülent Ecevit hatıralarında onun sayesinde yeniden müthiş bir motivasyon kazandığını anlatır. Genel sekreterlikten ayrıldıktan sonra genel başkanlık için mücadele etmesinde arkasındaki en büyük desteklerden birinin bu olduğunu anlatır. Fiilen de odur, gazete kucak açmıştır. O kucak açma sonucu, Bülent Ecevit yalnız hissettiği bir dönemde kendini Demokrat İzmir’in zenginliği içinde bulmuş ve o zenginlikten aldığı güçle yeniden genel başkanlığa yürüme ve o konuda ısrarlı fikrine sahip çıkmış ve onu gerçekleştirmiştir.

AD: Sizin gazetede çalışmaya başladığınız dönem artık gazetenin ikinci dönemi, siz Adnan Düvenci dönemine yetişemediniz. Yine de Adnan Düvenci döneminden yetişmiş gazetecilerle birlikte çalıştınız, onlar o dönemi anlatırlar mıydı?

İD: Adnan Düvenci bilinçli olarak, muhalif olsun diye çıkarmadı gazeteyi. Demokrat İzmir başlangıçta Adnan Menderes’i destekleyecek bir gazete olarak çıktı. Sonra biliyorsunuz, değişti, farklı bir biçim aldı. O gazete sanki, hayatı boyunca, çok hayati yerlerde patron tarafında doğru kararları veremeyen bir yerde oldu. Birinci döneminde de öyleydi, tesadüfler sonucu, yakılıp yıkılmasından sonra bir noktaya geldi. İkinci dönemde de pasiflikten, yeterli atılım yapılamamasından, yeterli kaynağa ulaşılmamasından gazete kendi sonunu hazırlamış oldu.

AD: Peki çalışanlar olarak sizin aklınızda bir vizyon var mıydı?

İD: Hayır. Bizim o dönemde yapabildiğimiz sadece klasik gazete muhabirliğiydi. O nedir? Haberi en iyi biçimde yakalayabilmek ve en iyi biçimde anlatabilmek. Onun ötesinde gazeteye bir vizyon kazandırmak, gazeteyi daha farklı yerlere taşıyabilme konusunda bilgi birikimimiz yoktu. Ama bizden daha büyük olan insanların da o konularda deneyimleri yoktu, örnekleri yoktu, bilgileri yeterli değildi. Yani yatırımcılık ruhu yoktu. Olmadığı için de gazete patronun var olan bilgi birikimiyle o günlere kadar geldi. Kendi kendini taşıdı gazete. Hiçbir destek olmadı. Eskiden nasıl bir yere bir işletme açarsınız, o sokaktaki insanlar o işletmeyi bir süre ayakta tutarlar, ama yanına biri gelir, başka türlü bir işletmecilik anlayışı sergiler ve sizin yıllardır kendi kendine giden yeriniz bir anda elinizden çıkar, öteki işletme de alır başını gider.

AD: Gazeteyi bakkal dükkânına benzetmiş oldunuz.

İD: Hayır, işletme olarak. O zaman işletmecilik anlayışı açısından, çok fazla yaratıcı, çok fazla yatırımcı bir vizyonu yoktu Demokrat İzmir’in. Zaten Demokrat İzmir’in sonunun gelmesi de o vizyon eksikliğinden oldu. Yoksa o vizyonu yakalayabilseydi Demokrat İzmir gazetesi, bugün hâlâ daha İzmir basınında olan bir gazete olurdu. Çünkü sadece gazetecilikten para kazanan bir yayın organıydı. Gazeteniz belli bir sayıya ulaşmadıkça tiraj olarak, özel ilanla beslenmedikçe, o gazetenin hamle yapması ya da tiraj alması mümkün değil, elde edilen para belki günü kurtarır, ama yatırım yapmak için mutlaka bir kaynağa ihtiyacınız var, o da gazete satışından, ilan gelirinden elde edilen parayla yapılacak bir şey değil. Bugün de aynı şey söz konusu.

AD: Sizin Demokrat İzmir sonrası hayatınız nasıl devam etti?

İD: Demokrat İzmir’den ayrıldıktan sonra, öyle bir gazeteye ihtiyaç olduğunu bildiğimiz için, tamamen gazetecilerden oluşan bir grupla birlikte, yine Akın Simav, İlhan Esen, Orhan İlhan, Levent Bimen gibi arkadaşlarla, Yaşar da vardı işin içinde, hatta Mustafa Balbay ilk orada gazeteciliğe başlamıştı, Gazete İzmir diye bir serüvenimiz oldu. Bankadan bir kredi aldık, bir yer kiraladık. Ofset nispeten daha ucuz bir teknolojiydi. Gazeteyi orada oluşturup bazen Hürriyet gazetesinde, bazen Ticaret gazetesinde basıyorduk. O gazete de Demokrat İzmir’in boşluğunu yakalayabilen bir gazete oldu, çünkü öyle bir ihtiyaç vardı. Ne yazık ki talihsiz bir biçimde 12 Eylül dönemine rastladı. Tam gazeteyi çıkardık, 4-5 ay oldu, 12-13 bin tirajlara ulaştık, 12 Eylül darbesi sonrası Sıkıyönetim Komutanlığının müthiş bir baskısıyla karşı karşıya kaldık. O zaman sıkıyönetim komutanlıkları gazeteleri kontrol etmeden basılmasına izin vermiyordu. Biz gazeteyi 7.30-8 gibi hazırlıyoruz, telefon ediyoruz Ege Ordu Komutanlığına, gelip bakabilirsiniz diyoruz. Onlar geliş saatlerini 11.30-12’ye kadar uzatıyorlar. Çünkü 11.30’u geçirdiğiniz zaman baskıda taşraya gitme şansınız yoktu o zaman. O saatte geliyorlar, biz taşra baskısını basamaz hale geliyorduk ya da bastığımız gazeteyi taşraya gönderemez hale geliyorduk. Bazen gelmiyorlar, riske alıp gazeteyi basıyorduk, tam paketlemesi yapılıp dağıtım yerlerine gönderilirken geliyor, “Hayır bu gazeteyi dağıtamazsınız” diyorlar. Beş altı defa bunları yaşadık. Sonuç olarak o gazete de bu maddi imkânsızlıklara ancak 4-5 ay kadar dayanabildi ve kapandı. 

AD: İlhan Esen siz Demokrat İzmir’e gelmeden önce oradaydı. O yılları anlatır mıydı?

İD: Hayır.

AD: Beraber çalıştığınız dönemde nasıl bir gazeteciydi? Nasıl tarif edersiniz gazeteciliğini?

İD: Gazete tekniğini, ofset teknolojisini çok iyi bilen bir gazeteciydi. Bir gazetenin nasıl tiraj alabileceği konusunda öngörü sahibiydi. Gazete hazırlamak ya da yazı yazmak konusunda iddiası yoktu. Ben hiçbir zaman onun yazısını görmedim, yazı da yazmadı, yazmışsa da ben hatırlamıyorum belki. Ama bir gazeteyi yönetme konusunda yetenekleri olan biriydi.

AD: Gazete İzmir’i çıkaran isimlere bakınca hepsi Demokrat İzmir’li. Gazeteyi çıkarırken şöyle düşünceleriniz var mıydı: Demokrat İzmir’de şunlar yanlış gidiyordu, bu şekilde yaparsak başarılı oluruz?

İD: Tabii ki vardı. Ama Gazete İzmir’in ömrü zaten kısa sürdü. Mesela ben Orhan İlhan’la beraber 14-15 günlük tanıtımlara çıkardım Ege bölgesinde. Gazetenin hem yazı işleri müdürüyüm, hem Orhan Abi’yle beraber Ege’deki tüm il ve ilçeleri dolaşıp, bu gazetenin Demokrat İzmir’in devamı olduğunu anlatıyoruz, o zamanın toplum önderleri veya Demokrat İzmir’le irtibatı olmuş insanlarla görüşüyoruz. 14-15 günlük turlardı bunlar, bir hafta Muğla yöresini gezerdik, bir hafta Uşak, bir hafta Denizli. Geri döndüğümüzde ancak gazeteyi tekrar yapabilme, buralardan aldığımız istihbaratları gazeteye aktarabilme şansımız olurdu. Gazete tekrar hazırlanır ve 13-14 binlik bir tiraja geldikten sonra “Tamam, bir ismimiz var, bölgede varız, artık bu gazeteyi daha kaliteli ve daha iyi, daha belirli ilkeler üzerine oturtabiliriz” deme şansını çok yakalayamadan gazeteyi sonlandırmak durumunda kalmıştık.

AD: Bölgedeki hazırlık çalışmalarınızla ilgili iki sorum olacak o halde. İlki, Demokrat İzmir Ege bölgesine bu kadar nüfuz etmiş bir gazete miydi? Ne sayede? İkincisi, burada bayiler çok önemli sanırım, sizin de toplum önderleri dışında irtibat kurduğunuz insanlar bunlar olmalı. Biraz da onlardan bahseder misiniz?

İD: Ben Bergamalıyım, Bergama’nın 120 tane köyü vardır. Özellikle Bülent Ecevit hareketinin başladığı dönemden 1977-78 yılına kadar 120 köyün 120’sine de Demokrat İzmir gazetesinin gittiğini bilirim. Bu sadece Bergama için böyle. Nazilli’den tutun, Tire’ye, Uşak’ın Banaz ilçesinden Muğla’nın Fethiye ilçesine kadar böyleydi. İnanılmaz geniş bir alana yayılırdı. Demokrat İzmir’in her bir nüshası bir köydü. Bir köye bir tane gider o gazete, ama o köyde herkes o gün ne olmuş diye o gazeteye bakardı. Böylesine örgütlenme gücü olan bir gazeteydi. Bu da gazete bayileri ve gazete ana dağıtıcısı Orhan Özşişmanlar üzerinden sağlanıyordu. Demokrat İzmir gazetesini dağıtan ana bayi oydu o zaman. Genel dağıtımın dışında bir dağıtım şirketiydi, birkaç gazete daha dağıtırdı. Sonra o dağıtım şirketi de kalktı, Yay-Sat’lar falan ortaya çıktı. Gazete bölgede çok etkiliydi. Fiilen CHP’de yer alan insanlar arasında, milletvekilliği seçimlerinde, belediye başkanlığı seçimlerinde, il genel meclisi seçimlerinde, belediye meclisi seçimlerinde Demokrat İzmir gazetesinin etkisinin çok olduğunu bilirim. Güçlü bir gazeteydi. Mesela Kaya ağabey iki defa meclis üyesi seçildi, Akın ağabey milletvekili oldu, daha sonra birçok kişi buralardan geçerek siyasette yükseldi. Yüksel Çakmur Buca belediye başkanlığına geldi, oradan büyükşehir belediye başkanlığına taşınan oldu, Demokrat İzmir’de onlarla beraber, orada geçirilen zamanın çok önemli olduğunu biliyorum. Elimizde böyle bir bağ var. Bu bilgi değişti, bende var, İlhan ağabey benden önce ayrılmıştı ve Demokrat İzmir’in bu bağını bilmiyor; Orhan ağabey benden önce ayrılmıştı, bilmiyor; Levent keza öyle. Ve tabii bir de Akın Simav milletvekili olmasına rağmen bize o desteği inanılmaz ölçüde gösterdi. Biz Orhan’la beraber bir araba kiralayarak gazete çıkmadan önce ve gazete çıktıktan sonraki bir aylık süreçte neredeyse hiç gazeteye ve İzmir’e uğramadan bu gazeteyi anlattık. Ve gazete ilk çıktığında Demokrat İzmir’in en üst zamanlarda ulaştığı tiraja ulaştı. Demokrat İzmir hiçbir zaman 15.000’in üzerinde satan bir gazete olmadı. Satış rakamları hep 12, 13, 14 bin civarındaydı. Oysa Gazete İzmir ilk basıldığında 12 bin tirajına ulaşmıştı. Ve bu 15 bine kadar kararlı bir şekilde gidiyordu. Ama 12 Eylül’den sonra Sıkıyönetim Komutanlığı tarafından bilerek ve isteyerek bu tür şeyler yapıldı. Gazete kapandı, sonra yazı işleri müdürü olarak benim adıma açılmış birçok dava oldu. Ben yıllarca o davalarla uğraştım, kimisinden ceza aldım, kimisi para cezasına çevrildi ve ben o mahkemelerin sonunda gazetecilik hayatımı noktalamak zorunda kaldım. Artık gazetecilik yapmadım.

AD: 1950 doğumlusunuz. Kaç yılına kadar Bergama’da kalıyorsunuz?

İD: 1968 yılında liseyi bitirdim. O seneye kadar Bergama’daydım.

AD: Sizin çocukluğunuzda peki evinizde hangi gazete okunurdu?

İD: Demokrat İzmir gazetesi okunurdu. Babam memurdu. Dolayısıyla o zaman Akşam gazetesi önemliydi, Akşamgazetesi ve Demokrat İzmir okunurdu. Bizim 1967-1968 yılında, Türkiye’de öğrenci hareketlerinin başladığı yıllarda biz lise 2, lise 3’lerdeydik. Gelen yeni öğretmenlerimiz vardı. Benim orta okuldan mezun olduğum yıl Bergama’da lise açıldı. Lise 1’inci sınıftaki öğretmenlerimiz orta okuldaki öğretmenlerdi, ama lise 2’nci sınıftan itibaren artık bize dışarıdan, eğitim enstitülerinden veya edebiyat fakültelerinden, fen fakültelerinden öğretmenler de gelmeye başladı. Bunlar genellikle İstanbul’dan, İzmir’den, Ankara’dan gelen, yeni mezun olmuş, genç öğretmenlerdi. Ve bunlar öğrenci hareketlerinin içinde olan öğretmenlerdi. Öğretmenlerin büyük çoğunluğu o sırada sol görüşlü olduğu için, bizim sınıflarımızda Demokrat İzmir, Akşam, Cumhuriyet gazetelerinde çıkan yazılar, özellikle edebiyat derslerinde, hatta hiç ilgisi yokken fizik derslerinde okunur, üzerine konuşulurdu. Benim bu gazetelere ilgim orta okul yıllarından başlar. Birçok eşraf, memur bu gazeteleri alırdı. Tabii gazeteler geç gelirdi, öğleye doğru, bazen öğleden sonra gelirdi. Suat Gobi diye bir gazete dağıtıcısı vardı. Herkesin ne gazete aldığını bildiği için o gün gelmese bile, ertesi gün o gazeteyi saklar, iade etmez, biz de ertesi gün gider o gazeteyi alırdık.

AD: Bergama o yıllardan bugüne çok değişmedi herhalde. Suat Gobi’nin yeri neredeydi?

İD: Meydana yakın bir yerde Yeni Camii vardır. Yeni Camii’yi 20 metre kadar geçince Karadut Dibi diye bir yer vardır, onun köşesindeki binanın altında gazete bayii vardı. Daha sonra Suat Abi’nin oğlu devam etti, ama sonra yerlerini değiştirdiler ve hâlâ gazete dağıtıyorlar mı, bilmiyorum.

AD: Peki çocukluğunuzda mahallede, köy kahvesinde, gazete okuyan insanlar hatırlıyor musunuz? Zihninize nakşolmuş bir resim var mı? Demokrat İzmir mi daha çok okunurdu, yoksa başka gazeteler mi?

İD: Benim büyük babam da, babam da memurdu. Onların gazete alıp, özellikle Demokrat Parti döneminde ya da Adalet Partisi’nin ilk yıllarında bayiden gazete almak gibi bir şansları yoktu, çünkü kamplaşmıştı o yıllarda Türkiye. Ne yazık ki bu hastalığımız halen devam ediyor. Onlar gazete almazdı, ben babamın ve büyük babamın yerine gazeteleri alırdım. Benim gibi birçok arkadaşım da öyleydi. Tabii kahve ortamını bilmezdik, ama o yaştaki çocuklar olarak babalarımız, büyük babalarımız ya da amcalarımız adına gazeteleri gidip bayiden alırdık. O yıllarda okulda bir öğle arası vardı; öğlen eve gider, öğleden sonra tekrar okula gidersiniz. Öğle arasında eve gelirken gazeteyi alır, eve bırakır, sonra tekrar okula giderdik.

AD: Bunu biraz şundan soruyorum. Demokrat İzmir gazetesi DP’nin yayın organıyken zaman içinde bir dönüşüm geçiriyor. Bu dönüşüm okurlarıyla beraber geçirdiği bir dönüşüm mü, yoksa gazeteyi okuyanlar değişiyor mu?

İD: Onu çok iyi bilmiyorum.

AD: Kendi gözlemlerinizle...

İD: Kendi gözlemlerim şöyleydi. Büyük babam bir Cumhuriyet âşığıydı. Adnan Menderes’in ilk çıkışı sırasında hiç itibar etmemişti. Hep İnönü’yle beraberdi ve hep İnönü’nün Ulus gazetesi haftada bir gelse de onu takip ederdi. O hep olduğu çizgide kaldı. Babam daha gençti, Adnan Menderes’in daha ilerici bir oluşumu temsil ettiğini düşünüp ilk üç, dört yıl kadar öyle bir düşünceyi paylaşmıştı. Fakat sonra onun öyle olmadığını görünce, tekrar CHP çizgisinde olan bir arayış içine girmişti. Gazete bu insanları ne kadar değiştirdi, bilemiyorum. O insanlar o gazeteyi ne kadar takip ettiler, babamdan değil, ama dedemden biliyorum. Ömrünün sonuna kadar bağlı kaldığı düşünceyi bulduğu gazeteleri takip etti. Hiç yönünü değiştirmedi. Babam da Adnan Menderes’in ikinci seçim zaferinden sonra yönünü değiştirip ömrünün sonuna kadar hep aynı yerde kaldı. Bunlar tabii ki birbirini etkilemiştir, biri diğerinden farklı düşünülemez. Gazete okuyucusunu, okuyucu gazetesini etkilemiştir. Ama yerel gazetelerin şöyle bir avantajı vardı, okuyucularla gazete arasında doğrudan bir bağ vardı. Bu bağı şöyle anlatayım. Demokrat İzmir gazetesinde, özellikle ben 1976’dan sonra sayfa sekreterliğine doğru kayınca, gazetede oturduğum süre artmaya başladı. Muhabir arkadaşlar sabahleyin görevlerini alıp sokağa çıkıp haber peşinde koşarken, ben gazetede kalıp önce iç sayfaları sonra toplanan diğer haberlerle birinci sayfayı yapma telaşı içine girerken gazeteye gelen insanları görme şansına sahip oldum. Mesela ilçelerden veya diğer illerden gelen insanlar mutlaka İzmir’e geldiğinde fuarı gezmek gibi, kordonda çay içmek gibi, bir yerde yemek yemek gibi bir ritüeli tamamlarken ait oldukları düşüncenin Demokrat İzmir olduğunu bilen insanlar Demokrat İzmir’e gelirler, Demokrat İzmir’i görürler, tanışırlar ve o dostluklar devam ederdi. Hâlâ daha Demokrat İzmir dostlukları diye bir liste oluştursam, inanılmaz derecede zengindir. Hepimizin öyledir. Bütün gazetecilerin öyledir. Bizim bütün okurlarımız gazeteye gelirler, biz bölgeye çıktığımızda bizi İstanbul’dan, Ankara’dan, İzmir’den gelmiş bir yakınları, çocukları gibi bizi kendi evlerinde ağırlarlar. Ben taşraya gittiğimde hiçbir zaman bir otelde kaldığımı hatırlamam, mutlaka bir CHP’li ilçe başkanı, belediye başkanlığı yapmış, meclis üyesi olmuş ya da Demokrat İzmir’de daha önce tanıştığımız insanlar bizleri evlerinde ağırlarlardı. Böyle bir yakınlığımız vardı. Bu tabii bölge gazetesi olmanın bir avantajı, bunu Türkiye gazetesi olarak ne kadar yapabilirsiniz bilmiyorum. Ama bölge gazetesi olarak ve Demokrat İzmir olarak bizim böyle bir sıcaklığımız vardı.

AD: İlginç bir şekilde bir ara gazetenin istihbarat şefi Akın Kıvanç, MHP tandanslı…

İD: Kendi aramızda müthiş çekişmeler olurdu ama bir istihbarat şefi olarak da iyi bir gazeteciydi. Gazetenin hazırlanmasında, gazetenin oluşumunda katiyen kendi fikirlerini ortaya koyan ve o fikirler etrafında gazeteyi oluşturmaya çalışan ya da bizi değiştirmeye çalışan bir yaklaşımı olmadı. Ben hiç öyle bir şeye rastlamadım. Ama kendi aramızda kavgaya varıncaya kadar çekişirdik. Sonuç olarak günün sonunda hepimiz hayatımızı oradan kazandığımızı biliyoruz, yaptığımız işin ne kadar değerli, bizim için ne kadar anlamlı olduğunu biliyoruz. Hiçbirimiz yaptığımız işi kaybetmeyi düşünmüyoruz. Fikirlerimiz, inançlarımız doğrultusunda olmazsa bu işten vazgeçeriz gibi, çok katı ve esnemeyen dönem içinde değildik. Hâlâ geleneklerden gelen, ailelerden gelen, yaşadığımız yerden gelen, okullardan gelen bizim üzerimizde hâkim olan yaşam tarzımızı taşıyorduk. Sonunda katılaştık. Dolayısıyla hepimizin birbirimize karşı, anlaşamasak da, aynı fikirleri paylaşmasak da birbirimize daha insanca bakabildiğimiz günler de olmuştur. Şimdi artık siyah-beyaz üzerine konuşuyoruz. O zamanlar öyle konularda bir arada olabiliyorduk ki o konular bizim zenginliğimizdi. Şimdi onlar kaybolmaya başladı. Şimdi ya siyahsın, ya beyazsın. Spor sayfalarında da aynı şeyler vardı. Ciddi ve iyi bir spor servisi vardı Demokrat İzmir’in. Onlar da çok yetenekliydi. Dolayısıyla Demokrat İzmir kendi içinde çeşitli insanları barındırmasına rağmen, temel çizgisini hep muhafaza etmiş ve insanlar da farklı fikirlerde olsalar da o çizgiye saygı göstermişlerdir. Şimdi çok seslilik veya çok renklilik adına gazete sayfalarında birçok şeyi görebiliyorsunuz. Ama 1980 öncesi ve 1980’li yıllarda bunu bu kadar görmek mümkün değildi. Başka düşüncede olup da aynı gazetede farklı fikirleri savunan insanlar şimdi var. O devirde herkes mümkün olduğunca kendi fikrine uygun mecralarda yazardı. Ama farklı fikirde olanlar da bugünkü gibi birbirlerine gemi azıya almış biçimde saldırmazdı.

AD: Onu başlatan Hürriyet oldu sanırım. Peki bu kadarı da fazla değil mi? Birbirini tamamen reddeden köşeler birbirinden habersiz yazıyor.

İD: O tabii Ertuğrul Özkök’ün medyayı zenginleştirmek, medyayı 360 dereceye yaymak konusunda getirdiği bir yenilik. Ticari olarak bir başarı ama düşünce olarak başarı mı, o tartışılır. Gazetelere bugün ne olarak bakılıyor? Gazeteler toplumu şekillendiren, topluma dünyayı açan, dünyayı farklı yönleriyle anlatan bir organ mı, yoksa dünyayı her şeyiyle ayaklarının önüne seren yayın organları mı? Onu tartışmak lazım belki. Şimdi tabii sosyal medya var, insanlar her türlü bilgiye her an her yerde ulaşabiliyorlar, o da başka türlü bir şey. Galiba bizim hâlâ daha çok ciddi anlamda eğitim eksiğimizi giderebilecek, doğru düzgün eğitim alabilecek olan ve doğru düzgün eğitim almış insanların yarattıkları bir Türkiye’ye ihtiyacımız var. Yarım yamalak hayatlarla, yarım yamalak eğitimlerle ne gazetelerimiz gazete oluyor, ne işletmelerimiz işletme oluyor, ne siyasi partilerimiz siyasi parti oluyor. Özü, temeli kaçırıyoruz. Temelde bilime sırtını çevirmiş, aydınlığa sırtını çevirmiş insanlar olarak kendimize Orta Doğu coğrafyasında bir yer edinmeye çalışıyoruz. Onu bile başardığımız tartışılır.